Η ιατρική είναι η επιστήμη και τέχνη, που ασχολείται με την έρευνα και την εφαρμογή μεθόδων και τεχνικών στοχεύοντας στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία των ασθενειών του ανθρώπου.
Η πολιτική είναι η τέχνη και επιστήμη της διακυβέρνησης. Κατά τον Μπίσμαρκ, η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Κατά τον Αριστοτέλη, η πολιτική είναι η ανώτατη τέχνη και επιστήμη (Ηθικά Νικομάχεια, 1094a, 2). Χρησιμοποιεί δε ως εργαλεία τα τέλη όλων των επιμέρους επιστημών και τεχνών (τέλος= αγαθό ή ολοκλήρωση κατά τον Αριστοτέλη) για την επίτευξη του υπέρτατου αγαθού. Ο Αριστοτέλης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το τέλος της πολιτικής, δηλαδή το υπέρτατο αγαθό, είναι η ευδαιμονία (Ηθικά Νικομάχεια, 1095a, 4).
Επί πανδημίας COVID-19, ένας παγκόσμιος πόλεμος ξεκίνησε. Ένας πόλεμος, που βρίσκει ενωμένη την ανθρωπότητα απέναντι σε έναν επικίνδυνο ιό. Αυτός ο πόλεμος έχει πολλούς νεκρούς. Μέχρι αυτή τη στιγμή, οι νεκροί φτάνουν τους 165.000 σε ολόκληρο τον πλανήτη. Βέβαια, με βάσει τις χειρότερες προβλέψεις, ουδείς εκτιμά ότι οι νεκροί θα ξεπεράσουν σε αριθμό εκείνους του προηγουμένου παγκοσμίου πολέμου, όπου περισσότεροι από 60.000.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους. Επίσης, σε αυτόν τον πόλεμο δεν μάχονται στρατιώτες αλλά υγειονομικοί. Η πολιτική συνεργάζεται στενά με την ιατρική προκειμένου να εξοστρακιστεί ο εχθρός. Αδιαμφισβήτητα, η πρώτη εκτίμηση είναι ότι η ανθρωπότητα θα σωθεί. Μία πιο προσεκτική ματιά μας δίνει μία πιο συγκεκριμένη εκτίμηση: η ανθρωπότητα θα σωθεί υπό την προϋπόθεση ότι ως σωτηρία ορίζεται μονοσήμαντα η αποφυγή του θανάτου από τον COVID-19.
Ενώ ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι σε εξέλιξη, ίσως, είναι σωστό να προσδιορίσουμε τους στόχους μας πέρα από τον αυτονόητο στόχο της εξόντωσης του εχθρού. Ο Γάλλος φιλόσοφος André Comte-Sponville, σε πρόσφατη συνέντευξή του ανέφερε “το να μην κολλήσω Covid-19 δεν είναι επαρκής λόγος ύπαρξης”. Επίσης, μας υπενθύμισε ότι κατά τον Michel de Montaigne “δεν πεθαίνεις επειδή είσαι άρρωστος αλλά επειδή ζεις”, το οποίο σημαίνει ότι ο θάνατος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής.
Εδώ ξεκινά να περιστρέφεται στο μυαλό μας το εξής ερώτημα: είναι το υπέρτατο αγαθό η ευδαιμονία, όπως ο Αριστοτέλης υποστήριζε; Στη συνέχεια γεννούνται κι άλλα ερωτήματα: Τι είναι η ευδαιμονία; Είναι η διατήρηση της υγείας μας; Είναι η αποπομπή της φτώχειας; Είναι η απόκτηση της ελευθερίας; Η αριστοτελική άποψη είναι ότι η ευδαιμονία ερμηνεύεται κατά περίπτωση. Δηλαδή, για τον άρρωστο είναι η ανάκτηση της υγείας του, για τον φτωχό η αποπομπή της φτώχειας κ.ο.κ. Μήπως, λοιπόν, η ευδαιμονία για τις κοινωνίες είναι μία προσεκτική ισορροπία μεταξύ των κατά περίπτωση οριζομένων ως ευδαιμονία; Μήπως η έκβαση του εν εξελίξει παγκοσμίου πολέμου είναι επιθυμητό να φέρει ευδαιμονία στις κοινωνίες;
Αν το ζητούμενο είναι η ευδαιμονία, η διαχείριση της παρούσας κατάστασης πρέπει να παραμείνει πάση θυσία στα χέρια της πολιτικής. Ως ρόλος των πολιτών παραμένει η υπεύθυνη επιλογή των κυβερνητών, ώστε η πολιτική να έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να διεκπεραιώσει το έργο της. Δυστυχώς, η πολιτική μέσω των πολλών άστοχων και ανήθικων διαχειριστών της κατάφερε να μην έχει “λευκό ποινικό μητρώο”. Αυτό είναι και το τρωτό της σημείο. Κατά καιρούς πολλοί άλλοι εκτός των πολιτικών, με πρόφαση την ανηθικότητα των πολιτικών και σε συνδυασμό με την ύπαρξη κάποιων κινδύνων, έχουν επιχειρήσει να σφετεριστούν θρόνους. Πάμπολλες φορές, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, στρατιωτικές δικτατορίες έχουν εγκατασταθεί. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί της τέχνης του πολέμου συχνά εγκαθιστούν κυβερνήσεις και παράγουν πολιτική. Συχνά η δημοκρατία πληγώνεται και οι πολίτες απομακρύνονται από τον στόχο της ευδαιμονίας.
Επί πανδημίας COVID-19, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο. Η πολιτική θα παραδώσει τη σκυτάλη στην ιατρική (που με κύριο εργαλείο την καραντίνα σώζει ζωές), ώστε αυτή να παράγει πολιτική ή θα ανασυγκροτηθεί και θα εξακολουθεί να παράγει πολιτική χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τα τέλη (με την αριστοτελική έννοια) των επιμέρους επιστημών και τεχνών; Στο σημείο, που βρισκόμαστε, είναι επιτακτική ανάγκη να συνεργαστεί στενά η πολιτική με όλες τις επιμέρους τέχνες και επιστήμες και όχι μόνο με την ιατρική. Ειδικά τώρα δεν περισσεύει η συμβολή των κοινωνιολόγων, των οικονομολόγων, των ψυχολόγων, των θεολόγων, των ιστορικών, των νομικών ή άλλων ειδικών. Ας μην συνεργαστεί στενά η πολιτική με την ιατρική μόνο και ας μην παραδώσει σε καμία περίπτωση τη σκυτάλη στην ιατρική. Το τέλος της ιατρικής είναι η προάσπιση της υγείας και όχι η παραγωγή πολιτικής. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι εκπρόσωποι της ιατρικής επιστήμης και τέχνης, που από τη μια είναι άριστοι στη δουλειά τους και από την άλλη πιστεύουν βαθιά ότι η ιατρική οφείλει να δίνει εντολές και η πολιτική να τις εφαρμόζει. Η ιατρική καλό θα ήταν να περιορίζεται στο συμβουλευτικό της ρόλο και να απαρνείται οποιαδήποτε συγκεκαλυμμένη ή απροκάλυπτη επιθυμία παραγωγής πολιτικής. Ειδάλλως θα διακυβευθούν πολλά από τα δημοκρατικά ιδεώδη, που σήμερα θεωρούμε αυτονόητα. Ας σημειωθεί ότι η ιατρική από τη φύση της δεν χρησιμοποιεί κανένα δημοκρατικό εργαλείο. Για παράδειγμα, η θεραπευτική αγωγή, που χορηγεί ο γιατρός, δεν προκύπτει από ψηφοφορία αλλά από κλινικές μελέτες. Φυσικά, θα ήταν επικίνδυνο αν χορηγούνταν βάσει ψηφοφορίας. Επίσης, αν ένας γιατρός βάζει μία διάγνωση και 20 άλλοι γιατροί διαφωνούν, δεν σημαίνει ότι πρέπει να εμπιστευτούμε τους τελευταίους επειδή είναι περισσότεροι (μπορεί απλά να είναι κακοί γιατροί, αδιάβαστοι ή άπειροι). Οι περισσότεροι πολίτες δεν θα ήθελαν να παράγει πολιτική η ιατρική για τους ίδιους λόγους, που δεν θα ήθελαν να παράγει πολιτική ο στρατός.
Δυστυχώς, οι παραπάνω σκέψεις είναι ικανές να προκαλέσουν οργή εκ παρερμηνείας και κατά συνέπεια απόδοση άδικων χαρακτηρισμών στο γράφοντα. Στην περίπτωση αυτή, συνιστάται μία δεύτερη και πιο προσεκτική ανάγνωση. Επειδή ο γράφων είναι ον πολιτικό δεν θα μπορούσε παρά να μοιραστεί τις σκέψεις του.
Μακάρι οι πολίτες να καταδείξουν λίγη ακόμη υπομονή και να μην παρεκκλίνουν από τις οδηγίες της πολιτείας. Μακάρι η πολιτεία να μη λησμονεί ότι ο άνθρωπος ως πολιτικό ον από τη φύση του, όπως ο Αριστοτέλης καταδεικνύει στο έργο του «Πολιτικά», είναι αδύνατο να βρει ευτυχία (και ίσως ευδαιμονία) μακριά από τους άλλους ανθρώπους.
Χριστός Ανέστη!
Θανάσης Κοντοπάνος